Dr n. o zdr. Agnieszka Skurzak
Pielęgnacja dziecka uwarunkowana jest jego dojrzałością, stanem morfologicznym i czynnościowym skóry. Głównym celem jest zapewnienie czystości skóry oraz zapobieganie kontaktom z czynnikami potencjalnie szkodliwymi. Wraz z rozwojem neonatologii i licznymi badaniami w tym zakresie, pielęgnacja noworodka uległa zmianom i podlega ciągłej ewaluacji.
Dawniej zalecano, aby noworodek był wykąpany bezpośrednio po porodzie, pozbawiając go tym samym warstwy ochronnej mazi płodowej oraz naturalnej kolonizacji florą bakteryjną matki. Według ówczesnych zaleceń, kąpiel noworodka powinna odbywać się każdego dnia, najlepiej pół godziny przed jedzeniem. Ówczesne zalecenia mówiły, że jeśli po użyciu łagodnego mydła do kąpieli skóra dziecka była sucha, szorstka, łuszcząca się, to namydlanie ciała dziecka podczas kąpieli powinno odbywać się tylko raz w tygodniu, a w pozostałe dni kąpiel w czystej wodzie. Do pielęgnacji skóry należało stosować oliwkę oraz zasypkę przy każdej zmianie pieluszki, aby nie dopuścić do powstania odparzeń.
Zasada pielęgnacji pępka, która jest ponadczasowa, to utrzymanie w czystości i suchości kikuta pępowiny. Dawniej do pielęgnacji pępka stosowano roztwór gencjany, który poprzez swoją barwę mógł kamuflować rozwijające się zakażenie. Innym preparatem był 70% spirytus, który niekiedy oprócz dezynfekcji pępka powodował nadmierne wysuszenie skóry wokół przyczepu kikuta pępowiny [1,2].
Dzisiaj stanowisko ekspertów Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej i Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego zaleca, aby pierwszą kąpiel dziecka przeprowadzić po sześciu godzinach od porodu. W niektórych placówkach szpitalnych zaleca się wykonanie pierwszej kąpieli w warunkach domowych po wypisie ze szpitala. W tym czasie skóra dziecka nabywa właściwości przeciwbakteryjnych i wspiera funkcję immunologiczną organizmu. Obecnie nie ma nacisku na codzienną kąpiel, a jedynie co drugi, trzeci dzień do momentu, kiedy dziecko zacznie raczkować. W tych dniach, kiedy nie wykonuje się pełnej kąpieli w wanience zaleca się wykonywanie toalety przy użyciu gazików i ciepłej wody. Podczas właściwej kąpieli noworodka temperatura otoczenia powinna wynosić około 24ºC, temperatura wody około 36-37ºC. Zaleca się, aby kąpiel odbywała się przez zanurzenie i delikatne obmywanie ciała. Toaletę twarzy należy wykonać przed zanurzeniem dziecka w wanience, oczy należy myć wodą przegotowaną lub solą fizjologiczną przy użyciu dużych płatków kosmetycznych lub gazików w kierunku od zewnętrznego do wewnętrznego kącika oka. Okolicę narządów płciowych należy zmywać u dziewczynki od przodu ku tyłowi, nie rozchylając warg sromowych, natomiast u chłopców podczas toalety nie należy za każdym razem podczas kąpieli odciągać napletka. Ważne, aby po kąpieli dokładnie osuszyć skórę dziecka, najlepiej przez owinięcie całego ciała ciepłym delikatnym ręcznikiem lub pieluchą [3,4,5,6].
Zasadniczo skóra dziecka nie wymaga specjalnej pielęgnacji, chyba że jest sucha. Wówczas kąpiel powinna być wykona raz w tygodniu, aby nadmiernie nie usuwać płaszcza lipidowego skóry. Istotne jest stosowanie delikatnych środków pielęgnacyjnych bezpośrednio po kąpieli np. emolientów. Do pielęgnacji skóry noworodka zaleca się używanie kosmetyków o neutralnym lub lekko kwaśnym pH, zawierającym atest Państwowego Zakładu Higieny i Instytutu Matki i Dziecka. Obecnie stosowane preparaty myjące oczyszczają skórę, nawilżają, zapobiegają utracie wody, a przy tym nie niszczą płaszcza lipidowego [5,6,7].
W celu zapobiegania odparzeniom na skórze pośladków należy często zmieniać pieluszki. Przy pielęgnacji skóry pośladków rekomendowane są preparaty natłuszczające i nawilżające, które zapobiegają odparzeniom. Ważne, aby przed nałożeniem kremu dokładnie osuszyć skórę np. przy pomocy bawełnianej pieluszki, papierowej chusteczki. W dzisiejszej pielęgnacji nie zaleca się stosowania pudrów i zasypek, które w połączeniu z oliwką czy kremem tworzą grubą warstwę ściśle przylegającą do skóry, powodującą jej uszkodzenie [8].
Obecnie do pielęgnacji pępka w warunkach szpitalnych stosuje się preparat na bazie oktenidyny, np. Octenisept. W warunkach domowych zaleca się, aby kikut pępowinowy przemywać czystą wodą z mydłem, a po umyciu dokładnie osuszyć. Kikut pępowinowy powinien pozostawać odsłonięty, jest to tzw. sucha pielęgnacja pępowiny; jej zastosowanie skraca czas mumifikacji kikuta. Gojenie pępowiny następuje poprzez wysychanie i twardnienie kikuta pępowiny, kolejnym etapem jest oddzielenie kikuta od podstawy pępka. Często w miejscu oddzielenia pojawia się wydzielina, która jest obecna aż do całkowitego wygojenia rany. Czynnikami sprzyjającymi gojeniu się kikuta pępowiny są: dostęp powietrza i niepatogenna flora bakteryjna [3,4].
Aby skóra była prawidłowo pielęgnowana należy stosować kosmetyki hipoalergiczne oraz prać bieliznę dziecka w delikatnych preparatach. Dawniej do prania dziecięcych ubrań używano delikatnego mydła, płatków mydlanych lub łagodnego proszku do prania, zalecano kilkukrotne płukanie, aby zapobiegać podrażnieniom skóry. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele środków do prania ubranek niemowląt, które mają zastosowanie w różnych temperaturach. Ważne, żeby zwracać uwagę na to, żeby wybierane detergenty były w pełni bezpieczne dla delikatnej skóry najmłodszych. Produkty Lovela Baby cieszą się zaufaniem już od prawie 20 lat. Zostały przebadane dermatologicznie, posiadają pozytywną opinię Instytutu Matki i Dziecka, a także są rekomendowane przez lekarza dermatologa. Ze względu na bezpieczną formułę, opracowaną specjalnie z myślą o najmłodszych, mogą być stosowane już od pierwszego dnia życia dziecka, dbając o jego delikatną skórę.
Piśmiennictwo:
- Sioda T.: Opieka nad noworodkiem. Wydawnictwo lekarskie PZWL, 1992.
- Borkowski W.: Opieka pielęgniarska nad noworodkiem. Medycyna Praktyczna, Kraków 1994.
- Szczapa J. Pielęgnacja skóry noworodka i niemowlęcia. Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego. 2019:104-107.
- Skurzak A. Opieka nad noworodkiem. W: Iwanowicz-Palus G., Bień A. (red.). Edukacja przedporodowa. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2020:351-358.
- Musialik-Świetlińska E: Pielęgnacja skóry noworodka donoszonego i wcześniaka. W: Świetliński J. (red.). Neonatologia i opieka nad noworodkiem. Tom 1. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017:291-311.
- Świetliński J. Opieka nad zdrowym noworodkiem. W: Świetliński J. (red.). Neonatologia i opieka nad noworodkiem. Tom 1. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017:85-91.
- Ruszkowska L. Atopowe zapalenie skóry u niemowląt. Postęp Neonatologii. 2018;24(1):65-68.
- Łosik M. Pieluszkowe zapalenie skóry i inne odparzenia u niemowląt. Postępy Neonatologii. 2018;24(2):103-106.
Dr n. o zdr. Agnieszka Skurzak
Katedra i Zakład Rozwoju Położnictwa
WNoZ, UM Lublin