Każde wydarzenie w życiu człowieka, nawet to, które uważa się za pozytywne, może wywoływać silny stres. Okres ciąży, porodu i połogu to ogromne wyzwanie dla każdej kobiety, zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej. To czas ogromnych zmian, które zachodzą już w momencie, gdy dowiaduje się ona o poczęciu. Nawet wtedy, gdy ciąża była planowana i oczekiwana, obok uczuć takich jak szczęście, radość, miłość, mogą pojawić się także strach, niepewność czy też bezradność. Szacuje się, że około 13-19% kobiet zmaga się z depresją poporodową, a nawet 40% do 80% doświadcza przygnębienia poporodowego (tzw. baby blues). Pierwsze objawy mogące świadczyć o ryzyku zaburzeń emocjonalnych po porodzie mogą pojawić się już na wczesnym etapie ciąży. Dlatego tak ważne jest wdrożenie działań profilaktycznych, którymi powinny być objęte wszystkie ciężarne.
Według standardu organizacji opieki okołoporodowej z dnia 16 sierpnia 2018 r. osoba sprawująca opiekę nad ciężarną (położna, lekarz położnik) ma obowiązek dokonać oceny ryzyka i nasilenie objawów depresji po raz pierwszy w 11-14 tygodniu ciąży (tj. I trymestr) oraz później pomiędzy 33. a 37. tygodniem ciąży (III trymestr) oraz w okresie połogu. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom pracowników ochrony zdrowia, Polskie Towarzystwo Położnych wraz z Polskim Towarzystwem Psychologicznym opracowało rekomendacje dotyczące profilaktyki i wczesnej diagnostyki depresji i zaburzeń nastroju u kobiet w ciąży i w okresie poporodowym. Dokument ten zawiera jasno opisany algorytm postępowania. Jako pierwsze zadanie stawia on przeprowadzenie pogłębionego wywiadu, dzięki któremu wyłonione zostaną ewentualne czynniki ryzyka. Należą do nich m.in. brak wsparcia ze strony osób bliskich, samotne macierzyństwo, niższy poziom wykształcenia, zła sytuacja materialna, niepowodzenia położnicze w wywiadzie, powikłany przebieg poprzedniej lub obecnej ciąży. Jeśli stwierdza się jeden lub więcej spośród czynników ryzyka, jako drugi krok należy zastosować kwestionariusz Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej, który posłuży do oceny stopnia nasilenia objawów depresji. Jest to prosty, a zarazem bardzo czuły test stosowany na całym świecie. Składa się on z 10 pytań zamkniętych, za każdą odpowiedź otrzymuje się od 0 do 3 punktów, które następnie sumuje się i poddaje interpretacji. Na tej podstawie oceniamy czy ryzyko depresji jest niskie, podwyższone czy też wysokie i podejmujemy adekwatne do wyniku dalsze działania. Co ważne, nawet jeśli w I trymestrze ryzyko depresji określamy jako niskie, w dalszym ciągu wskazana jest ocena stanu psychicznego ciężarnej
w III trymestrze oraz w okresie połogu. W przypadku gdy ryzyko jest podwyższone lub wysokie pacjentkę należy skierować do odpowiedniego specjalisty – psychologa bądź psychiatry.
Różne są doniesienia naukowców, jeśli chodzi o wpływ rodzaju porodu (poród siłami natury lub cięcie cesarskie) na występowanie zaburzeń emocjonalnych oraz depresji poporodowej u kobiet. Większość skłania się ku temu, iż poród drogą cięcia cesarskiego, szczególnie ten ze wskazań nagłych, będzie stanowić większe obciążenie dla kondycji psychicznej kobiety. Dopóki jednak nie ma na to jednoznacznych wytycznych, wszystkim położnicom należy poświęcić taką samą uwagę, także tym których ciąża oraz poród przebiegały bez powikłań.
Poród fizjologiczny to spontaniczny poród niskiego ryzyka od momentu rozpoczęcia i utrzymujący taki stopień ryzyka przez cały czas trwania, w wyniku którego noworodek rodzi się z położenia główkowego, pomiędzy ukończonym 37. a 42. tygodniem ciąży, po którym matka i noworodek są w dobrym stanie.
Odpowiednie przygotowanie kobiety do porodu ma znaczący wpływ na emocje, jakie będą jej towarzyszyły w tym czasie.
Niestety, poziom przygotowania teoretycznego do porodu jest bardzo niski.
Badania pokazują, że znaczna większość kobiet jako główne źródło wiedzy o ciąży i porodzie wykorzystuje obecnie fora internetowe oraz grupy dyskusyjne, które często przekazują treści nierzetelne i niepotwierdzone naukowo. Ponadto można się tam natknąć na często traumatyczne historie porodowe, które wywołują jedynie rosnący strach.
W tym miejscu ponownie wracając do standardu organizacji opieki okołoporodowej, znajdujemy informacje, że za prowadzenie edukacji przedporodowej odpowiadać powinna położna, ewentualnie lekarz położnik. W ten sposób kobieta ma możliwość uzyskać najbardziej rzetelną i aktualną wiedzę dotyczącą ciąży, porodu i połogu.
Jedną z polecanych form edukacji przedporodowej jest uczestnictwo w kursie szkoły rodzenia, na które ciężarna może uczęszczać wraz z partnerem. Daje to możliwość wspólnego przejścia przez trudny czas ciąży, teoretycznego i praktycznego przygotowania się do porodu oraz opieki nad noworodkiem. Udział w takich zajęciach może zredukować uczucie lęku oraz niepewności. Kobieta, poznając przebieg porodu, wiedząc jakie trudności może napotkać będzie odczuwała mniejszy strach przed tym, co ją czeka. To samo tyczy się okresu połogu oraz opieki nad dzieckiem – wiedząc jakie problemy mogą pojawić się w pierwszych tygodniach po porodzie (także w sferze emocji), łatwiej je zaakceptuje i będzie wiedziała, jak sobie z nimi radzić. Ponadto, zajęcia w formie grupowej dają możliwość poznania innych kobiet, które borykają się z takimi samymi problemami, emocjami. Często tworzą się w ten sposób nieformalne grupy wsparcia przyszłych matek. Zajęcia w szkole rodzenia powinny być szczególnie mocno zalecane kobietom z grupy ryzyka zaburzeń psychicznych.
W trakcie trwającego już porodu należy na bieżąco informować pacjentkę o jego postępie, zachęcać do wyrażania swoich potrzeb, aktywizować zarówno rodzącą, jak i jej osobę towarzyszącą do czynnego udziału w tym ważnym wydarzeniu. To wszystko będzie stanowić działania psychoprofilaktyczne.
W przypadku wystąpienia zaburzeń emocjonalnych opieką należy objąć pacjentkę, ale często także jej rodzinę, zapewnić wsparcie oraz dostęp do informacji jak radzić sobie z taką sytuacją. Osoby sprawujące opiekę nad kobietami (lekarze ginekolodzy-położnicy, położne oddziałów i poradni położniczo – ginekologicznych i POZ, lekarze rodzinni, a także pediatrzy i neonatolodzy) powinni znać ośrodki pomocowe działające na danym terenie, posiadać kontakt do lekarzy psychiatrów oraz psychologów, by zawsze, gdy napotkają kobietę potrzebującą pomocy móc objąć ją należytą opieką.
Opracowała mgr Sylwia Włodarska, Położna specjalistka w dziedzinie pielęgniarstwa neonatologicznego
Bibliografia:
- Lepiarz A., Zmiany psychiczne doświadczane przez kobiety oczekujące narodzin dziecka.
Ginekologia Praktyczna 2010; 1, 54-57. - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnegoopieki okołoporodowej (Dz.U. 2018 poz. 1756)
- Polskie Towarzystwo Położnych. Rekomendacje do standardów organizacyjnych opieki okołoporodowej, 2019.
- Krzyżanowska-Zbucka J. Problemy emocjonalne kobiet w okresie okołoporodowym.
Fundacja Rodzić po Ludzku, Warszawa 2008. - Niegowska K. W., Kobos E. Ocena częstotliwości występowaniadepresji poporodowej u kobiet w pierwszym tygodniu połogu. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2019, Tom 25, Nr 4, 251–257
- Golec M., Rajewska-Rager A., Latos K., Kosmala, Hirschfeld A., Molińska-Glura M. Ocena zaburzeń nastroju u pacjentek po porodzie oraz czynników predysponujących do występowania tych zaburzeń. Psychiatria 2016, 13, 1: 1–7.
- Wszołek K. Identyfikowanie czynników mogących mieć wpływ na stan emocjonalny położnic. Poznań 2014.
- Iwanowicz-Palus G., Bień A. Psychoprofilaktyka u kobiet w ciąży [w:] Bień A. red.
Opieka nad kobietą ciężarną. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, s. 342-361. - Gałązka M., Gołaś D., Trębacz M., Sieńko-Hans K. Ocena wiedzy kobiet ciężarnych na temat porodu oraz metod łagodzenia bólu porodowego. Pielęgniarstwo Polskie, 3(73) 2019, 271-276.